اداره کل ميراث فرهنگي، صنایع دستی و گردشگري استان ایلام

جغرافیای استان ایلام

استان ایلام با مساحتی حدود ۱۹۰۸۶ کیلومتر مربع، در غرب کشور، بین ۳۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۵ دقیقه عرض شمالی نسبت به استوا و ۴۵ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۰ دقیقه طول شرقی نسبت به نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. این استان یک منطقه کوهستانی و مرتفع است که در غرب و جنوب‌غربی کشور در میان رشته کوه‌های کبیرکوه از سلسله جبال زاگرس قرار دارد. از شمال به استان کرمانشاه، از جنوب به قسمتی از خوزستان و کشور عراق، از شرق به استان لرستان و از غرب به کشور عراق محدود است. استان ایلام حدود ۴۲۵ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد.کوه‌های ایلام از جمله ناهمواری‌های سلسله جبال زاگرس است. در حاشیه غربی این رشته‌کوه و به صورت چین‌های موازی در جهت شمال غربی، جنوب شرقی امتداد یافته است. این چین‌ها از جمله رسوبات دوران اول تا چهارم زمین‌شناسی است. نواحی شمال و شمال شرقی استان کوهستانی و دارای ارتفاعات مهمی است. مناطق غرب و جنوب غربی آن از زمین‌های پست و کم‌ارتفاع و تپه ماهور، تشکیل شده است.آب و هوای استان ایلام به سبب تأثیرپذیری از عوامل گوناگونی چون عرض جغرافیایی (زاویه تابش آفتاب)، ارتفاع، امتداد رشته‌کوه‌های زاگرس، فاصله از بیابان‌های عراق و عربستان و بادهای محلی و ناحیه‌ای از تنوع زیاد برخوردار است. استان ایلام دارای سه منطقه آب و هوایی (آب و هوای سرد کوهستانی، آب و هوای معتدل کوهستانی، آب و هوای صحرایی و نیمه‌صحرایی “گرم و خشک” است.

فهرست شهرستان های استان ایلام :

ردیف	نام شهر	شهرستان	جمعیت	رتبه در شهرستان
۱	ایلام	ایلام	۱۵۵٬۲۸۹	۱
۲	ایوان	ایوان	۲۷٬۷۵۲	۱
۳	دهلران	دهلران	۲۷٬۶۰۲	۱
۴	آبدانان	آبدانان	۲۱٬۶۶۲	۱
۵	دره‌شهر	دره‌شهر	۱۸٬۲۱۴	۱
۶	ارکواز	ملکشاهی	۱۴٬۲۲۵	۱
۷	مهران	مهران	۱۳٬۱۱۸	۱
۸	سرابله	شیروان و چرداول	۹٬۷۰۳	۱
۹	آسمان‌آباد	شیروان و چرداول	۵٬۸۹۹	۲
۱۰	چوار	ایلام	۵٬۵۷۴	۲
۱۱	پهله	دهلران	۴٬۳۴۱	۲
۱۲	دلگشا	ملکشاهی	۳٬۹۳۱	۲
۱۳	بدره	دره‌شهر	۳٬۷۷۵	۲
۱۴	مورموری	آبدانان	۳٬۴۹۱	۲
۱۵	زرنه	ایوان	۲٬۹۰۹	۲
۱۶	لومار	شیروان و چرداول	۲٬۷۰۲	۳
۱۷	موسیان	دهلران	۲٬۵۷۱	۳
۱۸	میمه	دهلران	۲٬۲۷۷	۴
۱۹	سراب‌باغ	آبدانان	۲٬۲۷۳	۳
۲۰	صالح‌آباد	مهران	۱٬۹۳۴	۲
۲۱	توحید	شیروان و چرداول	۶۰۴	۴

جغرافیای طبیعی استان ایلام

موقعیت جغرافیایی استان

استان ایلام با وسعت ۲۰۱۵۰ کیلومتر مربع و ۱/۲ درصد مساحت، از نظر وسعت بیست و دومین استان کشور محسوب می شود. موقعیت جغرافیایی آن روی کرهٔ زمین بین ۴۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۰ دقیقهٔ طول شرقی از نصف النهارگرینویچ (مبدأ) و ۳۱ درجه و ۵۸ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۱۵ دقیقهٔ شمالی از خط استوا قرار دارد. این استان در غرب کشور واقع شده است. استان ایلام با ۴۲۵ کیلومتر مرز با عراق، طولانی ترین مرز را در بین استان ها با این کشور دارد. همسایگی با کشور عراق تأثیر مهمی بر اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی استان دارد.

ناهمواری های استان

هنگامی که دو صفحه قاره ای به هم برخورد کنند، در اثر فشار وارده، لایه های رسوبی چین خورده، سپس کوه شکل می گیرد. صفحهٔ عربستان سالانه چندین سانتی متر به سمت صفحهٔ ایران در حال حرکت است؛ در نتیجه این حرکات از اوایل کرتاسه کوه های استان به تدریج چین خوردند و در دورهٔ ترشیاری شکل نهایی خود را تثبیت کردند.

ناهمواری های استان در قسمت های شمال و شمال شرقی با دامنه های پرشیب و مرتفع و دشت های میانکوهی کم وسعت دیده می شود و در قسمت های جنوب و غرب به صورت دشت های باز و پهناور است. پس ناهمواری های استان را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف) سرزمین های مرتفع کوهستانی: بیش از هفتاد درصد استان کوهستانی است. چین خوردگی های استان، موازی، منظم و جنس آنها رسوبی و بیشتر از نوع آهک و گچ است. کبیر کوه :بزرگ ترین رشته کوه استان با جهت شمال غربی جنوب شرقی و طول ۱۶۰ کیلومتر از گردنهٔ آفتاب (میشخاص) شروع شده، به سمت رودخانهٔ کرخه از ارتفاع آن کاسته می شود. بلندترین نقطهٔ آن کان صیفی با ارتفاع ۳۰۶۲ متر، در منطقهٔ ورزرین، بین حد فاصل شهر ارکواز و بدره قرار دارد. این کوه سرچشمهٔ بسیاری از رودهای استان است.

کوه بانکول در شمال ایوان، امتداد یافته است. بلندترین نقطهٔ آن ۲۶۲۵ متر و رود گنگیر از آن سرچشمه می گیرند و از شمال غربی به سوی جنوب شرقی با طول ۳۰ کیلومتر کشیده است.

در شمال و شمال شرق استان می توان کوه های مانشت، سیوان، قلارنگ و کوه قلاجه، لنه و چرمین و… را نام برد. دینار کوه، با طول ۲۲ کیلومتر و ارتفاع بیش از ۲۶۰۰ متردر جنوب غرب کبیرکوه، بین شهرهای دهلران و آبدانان قرار گرفته است. یکی از شاخه های رود دویرج از این کوه سرچشمه می گیرد.

کوه سیاه کوه : سیاه کوه در جنوب غرب استان و در محدودهٔ رود دویرج تا رود میمه با طول ۳۰ کیلومتر امتداد یافته است و در غرب به کوه اناران متصل می شود. این کوه به علت این که در حاشیهٔ صفحهٔ عربستان قرار گرفته است، بیش از ۴۰ شکستگی (گسل) بر روی آن شکل گرفته است. در نتیجه پدیده هایی چون چشمه های آب گرم و قیر و نفت در پای دامنهٔ آن به وجود آمده است. تپه های حمرین با طول ۱۷۰ کیلومتر از بهرام آباد مهران تا استان خوزستان کشیده شده و قسمتی از مرز ایران و عراق را تشکیل می دهد. سایر ناهمواری های غرب و جنوب استان عبارت اند از: کولک، پشمین،اناران، کاسه ماس و دالپری. مهم ترین ویژگی های شکل شناسی (مرفولوژیکی) کوه های استان را می توان اشکال لغزش، آبشار، تنگ، اشکال آهکی نام برد.

تنگ : پدیده ای است که در آن رود رأس تاقدیس را مورد فرسایش قرار می دهد و دره ای عمیق را ایجاد می کند. در استان گاهی گسل در شکل گیری این پدیده تأثیر دارد. مهم ترین تنگه های استان عبارت اند از: رازیانه، بهرام، باجک، ساز بن شیروان، برنجان، سی تنگ، کافری و… .
اشکال آهکی: انحلال سنگ های آهکی، گچ و نمک، به وسیلهٔ آب موجب پیدایش غارها و سایر اشکال آهکی در کوه های استان شده است. مهم ترین غارهای استان عبارت اند از: غار بره زرد، خفاش، زینه گان، کبوترلان،گل گل و…

ب) سرزمین های هموار: در پیدایش دشت های استان ایلام عوامل ساختمانی (برخورد صفحات ایران مرکزی و عربستان) به خصوص نحوهٔ چین خوردگی نقش تعیین کننده داشته اند. در نواحی شمال و شمال شرقی دشت های ایلام، ایوان، شیروان، آسمان آباد، هلیلان، هلیوه و… با وسعت کم در ناودیس ها شکل گرفته اند. نواحی غرب و جنوب دارای دشت های وسیع و پهناور است. دشت های استان در دورهٔ کواترنری در اثر عقب نشینی آب خلیج فارس و رسوب های آبرفتی رودخانه ها به وجود آمده اند که می توان دشت عباس، دشت موسیان، دشت دهلران، دشت محسن آب، دشت مهران را نام برد.

آب و هوای استان

عوامل مؤثر بر آب و هوای استان را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف) عوامل محلی: شامل عرض جغرافیایی، ارتفاعات، جهت چین خوردگی و بادهای محلی
ب) عوامل بیرونی: شامل توده هوای غربی، کم فشار سودانی، پرفشار سیبری و پر فشار جنب حاره ای آزور

توده هواهایی که استان ایلام را تحت تأثیر قرار می دهند، عبارت اند از:
پرفشار سیبری: توده هوای خشک و سردی است که در منطقهٔ وسیعی از سطح زمین در شمال روسیه تشکیل می شود. این توده هوا در فصل زمستان از سمت شمال شرق وارد کشورمان می شود و باعث سردی هوا در استان می گردد. توده هوای غربی: توده هوای کم فشار از دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس منبع رطوبتی خود را تأمین می کند و در فصل پاییز و زمستان با توجه به نوع ابر سیرو کومولوس (پوششی)، بارندگ یهای پیوسته و فراوانی را در سطح استان به وجود می آورد. توده هوای سودانی: توده هوا در فصل اواخر زمستان و بهار منبع رطوبتی خود را از روی دریای سرخ تأمین می کند و از جنوب و جنوب غرب وارد استان می شود. با توجه به ویژگی های ابرهای جوششی (متراکم) باعث رگبارهای تند و وقوع سیلاب در سطح استان می شود.

پر فشار جنب حاره ای آزور: تودهٔ پرفشاری است که در دورهٔ گرم سال بر روی استان استقرار می یابد و سبب گرم شدن سطح زمین و کشیده شدن هوای شبه جزیرهٔ عربستان به داخل استان می شود. این توده هوا هنگام عبور از روی خلیج فارس منجر به شرجی شدن هوا می شود و در استان به علت عبور از روی بیابان های عراق هوای گرم و داغ موسوم به سویر (سام) را به وجود می آورد.

پراکندگی بارش: عرض جغرافیایی بالا و وجود ارتفاعات در قسمت های شمال و شمال شرقی، باعث بارش بیش از ۴۰۰ میلی متر در شهرستان های ایلام، ایوان، شیروان چرداول، آبدانان، دره شهر، ارکواز ملکشاهی می شود.حال آن که در شهرستان های جنوب و غرب (دهلران و مهران)، میزان بارش کمتر از ۳۰۰ میلی متر است.

دما: دهلران و مهران با عرض جغرافیایی پایین و ارتفاع کم به علت تأثیر آب و هوای بیابان های عربستان و عراق از دمای بالایی برخوردارند. حال آن که، مناطق شمال و شمال شرقی به سبب ارتفاع و عرض بالاتر دارای دمای کمتری می باشند. پایین ترین دما در شهرستان های شمالی، ایلام و ایوان دما ۱۴ – درجه و در مناطق جنوبی گرم ترین دما بیش از ۵۰ + درجه سانتی گراد در شهرستان دهلران گزارش شده است.

انواع آب و هوای استان ایلام
دو منطقهٔ آب و هوایی در استان شکل گرفته است.
الف) آب و هوای معتدل کوهستانی )نیمه مرطوب(: مناطق کوهستانی شمال و شمال شرق دارای زمستان نسبتاً سرد و مرطوب و تابستان های گرم است و در ارتفاعات بسیار بلند، آب و هوای سرد کوهستانی مشاهده می شود.
ب) آب و هوای خشک و نیمه خشک: مناطق غرب و جنوب استان را شامل می شود که دارای زمستان های نسبتاً ملایم و تابستان های بسیار گرم و خشک است. شهرستان های دهلران و مهران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک است.

تأثیرات عوامل طبیعی در زندگی مردم استان
عوامل طبیعی مانند ناهمواری ها و آب و هوا تأثیر زیادی در زندگی مردم استان دارند. دشت های پهناور و حاصل خیز جنوب و غرب با سفره های غنی آب های زیرزمینی و عبور رودهایی همچون کرخه، میمه، دویرج و کنجاچم و… از مناطق مهم کشاورزی در غرب کشور به شمار می رود. البته شرایط آب و هوای گرم باعث پراکندگی و عدم تمرکز سکونتگاه ها در این مناطق شده است. نواحی شمال و شمال شرقی دارای آب و هوای معتدل است و در آن کشت دیم در سطح وسیع انجام می گیرد اما به علت وسعت کم دشت و شیب زمین، کشاورزی با محدودیت روبه رو است. باغ داری، برنج کاری و… در این مناطق رواج دارد. به دلیل وجود جنگل ها و مراتع، دامپروری در این منطقه رونق دارد.

منابع طبیعی استان

استان ایلام دارای ذخایر طبیعی فراوانی مانند آب و خاک حاصلخیز، منابع غنی )نفت و گاز، سنگ گچ، بیتومین و…(، جنگل، مرتع و تنوع گونه های جانوری است.

۱ وضعیت آب استان
میانگین بارش استان ایلام ۴۲۵ میلی متر، از میانگین بارندگی سطح کشور بیشتر است اما پراکندگی زمانی و مکانی آن در سطح استان متفاوت است. بیشتر رودهای استان، از کبیرکوه سرچشمه می گیرند.رودهای دامنهٔ شمالی به حوضهٔ آبریز رودخانهٔ سیمره و قسمت جنوبی به سمت دشت های جنوبی سرازیر می شوند. آب های استان ایلام را می توان به دو بخش (آب های سطحی و آب های زیرزمینی) تقسیم کرد:
الف) آب های سطحی این بخش قسمت بزرگی از آب های استان را در بر می گیرد و شامل رودها و دریاچه هاست.

استان ایلام از نظر حوضه های آبریز به دو قسمت تقسیم می شود:

۱ حوضۀ آبریز رود سیمره: رود گاماسیاب، از کوه الوند همدان سرچشمه می گیرد و پس از عبور از کنار کوه بیستون به استان ایلام وارد می شود و رود سیمره نام می گیرد. این رود پس از مشروب کردن اراضی شهرستان های شیروان چرداول و دره شهر، با پیوستن رود کشکان به آن، رود کرخه (طولانی ترین رود ایران ۹۰۰ کیلومتر) را تشکیل می دهد که به سمت جلگهٔ خوزستان سرازیر می شود و سرانجام بهتالاب هور العظیم در عراق می ریزد. رود هایی که به سیمره می ریزند، شامل، سرآبله، چرداول، شیروان، سراب زنجیره، کلم و سیکان می باشد.

۲ حوضۀ آبریز رود های مرزی شامل:
رودهای گنگیر، گدارخوش، کنجانچم، چنگوله، گاوی، میمه و دویرج می باشد. اکثر رودهای این حوضهٔ آبریز از دامنهٔ جنوبی کبیرکوه سرچشمه می گیرند و به سمت کشور عراق جاری می شوند.

ظرفیت آب های سطحی استان ۴/۵ میلیارد متر مکعب است ( ۹۳/۷۵ % کل آب های استان) که حدود ۵۲۰ میلیون متر مکعب آن ازطریق شبکه های آبیاری مدرن، نیمه مدرن، سنتی و همچنین ایستگاه های پمپاژ استفاده می شود. با احداث و به بهره برداری رسیدن طرح های بزرگ آبی، مانند شبکه آبیاری و زهکشی دشت عباس، سد مخزنی دویرج، سدمخزنی کنگیر، شبکهٔ آبیاری و زهکشی میمه، گاوی، مولاب، و سایر طرح های در دست مطالعه یا اجرا، امید می رود این میزان به چند برابر افزایش یابد.

دریاچه های استان

دریاچۀ دوقلو سیاه گاو: در پای دامنهٔ جنوبی کبیر کوه، شهرستان آبدانان واقع شده است. مساحت دریاچهٔ شمالی، چهارصد متر مربع است، که از طریق کانال طبیعی به دریاچهٔ دوم که مساحت کمتری دارد، متصل می شود. عمق آب حدود ۲۰ متر و قدرت آبدهی بیش از هزار لیتر در ثانیه برآورد شده است. دریاچه، از نوع کارستی است و چشمه های جوشان طی سال های متمادی سنگ های آهکی را در خود حل کرده )انحلال کارستی( و چاله ای را به وجود آورده است. این دریاچه به دلیل شفافیت، شیرین بودن آب و وجود چشم انداز زیبای طبیعی دارای اهمیت می باشد.

دریاچهٔ هویر بیشه دراز: در کوه اناران، شهرستان دهلران واقع شده است. عمق دریاچه بیش از ۱۵ متر و خروجی دریاچه در قسمت پایین دست با آبدهی بیش از سیصد لیتر در ثانیه جریان دارد .دریاچه، از نوع کارستی است که طی هزاران سال آب سازندهای گچ و آهک را در خود حل کرده و باعث شکل گیری مجموعه ای از غارهای طبیعی شده است . این دریاچه به دلیل وجود چشم انداز زیبای طبیعی دارای اهمیت است.

ب) آب های زیرزمینی: در مناطق شمال و شمال شرق استان به علت جنس سنگ، وسعت کم دشت ها، کوهستانی بودن و شیب تند، آب کمتری در زمین نفوذ می کند و سفره های آب زیرزمینی چندانی شکل نگرفته است. اما در دشت های غرب و جنوب استان به علت قابلیت نفوذپذیری زمین، وجود تشکیلات آهکی و آبرفتی، امکان تشکیل سفره های زیرزمینی غنی به وجود آمده است و از قدیم ساکنان استان با حفر قنات سعی در تأمین آب مورد نیاز خود از این طریق داشته اند که می توان به ده رشته قنات باستانی، در دشت مهران و دهلران اشاره کرد. اضافه برداشت از سفره های زیرزمینی در دشت های جنوبی، باعث شور شدن و افت سطح آب زیرزمینی شده است. میزان استفاده از آب های استان، ۹۲ درصد کشاورزی، ۶ درصد برای صنعت و ۲ درصد برای آشامیدن می باشد.

خاک
خاک های نواحی کوهستانی دارای بافتی جوان و تکامل نیافته اند و سنگ مادر بر روی زمین پدیدار است. به علت شیب تند، مواد معدنی و آلی خاک ، به وسیلهٔ آب فرسایش می یابد و در مناطق پست و دشت های میانکوهی ته نشین می شود. خاک های دشت های جنوب و غرب دارای عمق بیشتر و لایه های خاک به خوبی تکامل یافته اند. خاک های این مناطق از مواد آبرفتی کوهستان منشأ می گیرد، هر چند وجود گچ و نمک در بعضی مناطق از حاصلخیزی خاک کاسته است.

پوشش گیاهی

استان ایلام به دلیل شرایط متنوع طبیعی )ناهمواری، آب و هوا و خاک( نوع و تراکم پوشش گیاهی کاملاً متمایزی در نواحی مختلف آن قابل تشخیص است. بخش های شمال و شرق استان دارای پوشش جنگلی و بخش های جنوب و غرب دارای پوشش گیاهی مرتعی و گیاهان یک ساله است. مهم ترین و وسیع ترین پوشش جنگلی استان را جامعهٔ بلوط ایرانی تشکیل می دهد. بنه یا پستهٔ وحشی، زالزالک، بادام کوهی،کهورک، کنار، ارژن،کیکم و ارغوان از دیگر گونه های جنگلی استان محسوب می شوند.

بهره برداری از جنگل ها: بهره برداری از جنگل های استان به صورت سنتی انجام می گیرد. در استان بیش از ۱۰۰۰ گونهٔ گیاهی وجود دارد که ۳۰۰ گونهٔ آن دارویی و خوراکی است. از محصولات قابل بهره برداری می توان به بادام، میوهٔ بنه، بلوط، گل گاوزبان، کتیرا، آویشن، گل نرگس، علف مار و شیرین بیان اشاره کرد.

طبق آمار هر ساله مقدار زیادی صمغ از درختان بنهٔ استان به دست می آید. وسعت جنگل های بنه خیز استان ۲۰۰ هزار هکتار و حجم کل سقز قابل برداشت سالانه در این جنگل ها حدود ۲۰۰ تن است و ظرفیت تولید این درختان در صورت برداشت از تمام سطح آن ۵۶۰ تن در سال است. عسل طبیعی(کوهی) ایلام یکی از مرغوب ترین عسل های کشور، به شمار می آید.

مراتع

وسعت مراتع استان ایلام یک میلیون و صد هزار هکتار است که حدود یک درصد از مراتع کشور را در بر گرفتهاست.
با توجه به وضعیت ناهمواری ها و نوع آب و هوا، مراتع استان ایلام به سه دسته تقسیم می شود:
مراتع ییلاقی در ارتفاعات بلند و کوهستانی شمال و شمال شرقی بالاتر از ۲۰۰۰ متر
مراتع میان بند، بین مناطق بلند کوهستانی و دشت های جنوبی ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ متر
مراتع قشلاقی، دشت های جنوب و جنوب غربی مناطق گرمسیری، کمتر از ۶۰۰ متر
پوشش گیاهی عمدهٔ این مراتع گونه های تیرهٔ گندمیان، جو وحشی، گون ها، سپندها، آویشن، پونه، تره، گونه های علفی و خاردار (خار زرد، کنگر، فرفیون) را تشکیل می دهد.

زندگی جانوری در استان
استان ایلام به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط مساعد طبیعی و تنوع زیستگاه ها و رویشگاه های آن، دارای گونه های متعدد جانوری است. اکثر نقاط کوهستانی این استان در گذشته تا به امروز زیستگاه حیوانات وحشی مانند کل، بز، قوچ، میش کوهی، پلنگ، یوزپلنگ، گربهٔ کوهی، کاراکال، خرس، گراز، گرگ، روباه، شغال، خرگوش، راسو، سنجاب، آهو و… بوده است. به منظور حفظ و احیای حیات وحش، مناطقی ازاستان نظیر کبیر کوه،دینارکوه ، مانشت، کولک، شش کلان )رنو(، گچان و بانکول به عنوان مناطق حفاظت شده اعلام شده است و مناطقی چون بینا، بیجار و چکر و… به عنوان منطقهٔ شکار ممنوع می باشند.

استان ایلام به دلیل وجود تنوع جمیعت پرندگان و آبزیان آبی و خشکی، پناهگاه صدها گونه پرندهٔ بومی مهاجر و نیمه مهاجر است که مهم ترین آنها عبارت اند از: عقاب طلایی، کرکس، دال، شاهین، فلامینگو، درنا، کبک معمولی، تیهو، هوبره، دراج و… . مهم ترین عامل تهدیدکنندهٔ گونه های زیستی استان، تخریب زیستگاه و شکار غیرقانونی است. شکارچیان به طور بی رویه و با استفاده از روش های غیرمتعارف به شکار حیوانات کمیاب و در حال انقراض استان می پردازند که این کار صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست استان وارد کرده است.

به گزارش محیط زیست استان ایلام ، ۲۰ سال پیش در دشت های مهران و دهلران، گله های ۴۰۰ تایی آهو شمارش می شد اما هم اکنون نسل این گونه در سطح استان کاملاً در معرض نابودی است. طی سرشماری های ۱۳۸۲ به ترتیب ۱۵،۵،۱۰،۸ ،۱۳۸۱ ،۱۳۸۰ ، انجام شده در سال های ۱۳۷۹ رأس آهو، در این استان مشاهده شده است. این امر نشان دهندهٔ وضعیت بسیار نگران کننده آهوی ایرانی در ایلام است.

کاراکال: این نوع گربهٔ نادر به تازگی در ارتفاعات کبیرکوه ایلام با دوربین های مجهز تله مشاهده و از آن عکس برداری شده است. این نوع گربهٔ وحشی از خانوادهٔ گرب هسانان وحشی محسوب می شود که بیشتر در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی زندگی می کند و معمولاً پرنده و حیوانات کوچک را شکار می کند و مانند پلنگ پس از شکار، طعمهٔ خود را بالای درخت می برد.
پلنگ: این حیوان که به پلنگ ایرانی معروف است، در منطقهٔ وچکبود آبدانان دیده شده است. پلنگ را باید آمیزه ای منحصر به فرد از زیبایی، ابهت، قدرت و وقار دانست. در گذشته در ایران ۱۰ گونه گربه سان زندگی می کردند که با انقراض شیر ایرانی و ببر خزر، امروزه پلنگ بزرگ جثه ترین گربه سان کشور محسوب می شود.

عقاب طلایی: عقاب طلایی نام خود را از پرهای طلایی و برنزی تاج، سر و پشت گردنش گرفته است. مناطق صخره ای، چشم اندازهای کوهستانی را به زمین های هموار و مناطق جنگلی ترجیح می دهد. قلمرو آن تمام سطح استان است. انواع عقاب جزء گون ههای جانوری حمایت شده از سوی سازمان حفاظت محیط زیست به شمار می آید.

مناطق حفاظت شده کبیرکوه

محدودهٔ حفاظت شده کبیرکوه: یکی از بزرگ ترین زیستگاه های جانوری استان را تشکیل می دهد. در سال ۱۳۸۰ به عنوان منطقهٔ حفاظت شده اعلام شد. این منطقه یکی از بکرترین مناطق کشور به شمار می آید. از گونه های گیاهی مهم این منطقه می توان به بلوط ایرانی، بنه، زالزالک، کیکم، لرگ، لاله واژگون، بادام کوهی و… اشاره کرد.گونه های مهم پستاندار در این منطقه عبارت اند از: کل، بز، میش، آهو، پلنگ، خرس، گراز.

تالاب سیاب درویش: این تالاب در جنوب غربی ملکشاهی واقع شده است. مساحت آن در حدود چهار ) ۴ هکتار، حداقل درجه حرارت ۱۴ درجه سانتی و میانگین بارندگی سالانهٔ آن بیش از ۶۰۰ میلی متر است. تالاب دارای آب دائمی است و شکل آن دایره ای می باشد.

معادن استان
استان ایلام با دارا بودن ۱۱ درصد گاز و ۶ درصد نفت )تولید روزانه ۱۵۶ هزار بشکه( کشور سومین استان تولیدکنندهٔ نفت و گاز در کشور به شمار می رود. مهم ترین میدان های نفت و گاز استان شامل چشمهٔ خوش، بیات، چنگوله، تنگ بیجار، سمند، کبیرکوه، هلیلان و بانکول می باشد.بزرگ ترین میدان نفتی غرب کشور، میدان نفتی اناران با ذخیرهٔ بیش از یک میلیارد بشکه نفت قابل بهره برداری است. عمدهٔ نفت استان از طریق چندین رشته لوله به استان خوزستان انتقال می یابد. با توجه به وفور مادهٔ خام نفت، با ایجاد پالایشگاه نفت و پتروشیمی در استان می توان گام های بلندی در جهت صنعتی کردن و اشتغال زایی برداشت.

اولین چاه نفت جهان در سال ۱۲۳۷ شمسی در عمق بیست و یک متری در پنسلوانیای آمریکا کشف شد. اولین چاه ایران در شهر مسجد سلیمان در سال ۱۲۸۷ به نفت رسید. این چاه ۳۶۰ متر عمق داشت که از آن روزانه ۳۶۰۰ لیتر نفت استخراج م یشد. این چاه به « چاه شمارهٔ یک » معروف است و ه ماکنون به صورت موزه تحت نظارت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب قرار دارد.

چشمه های آب گرم

در دامنه های جنوبی سیاه کوه، ده ها چشمهٔ آب گرم با قدرت آبدهی ۴۰۰ لیتر در ثانیه به وجود آمده است . اگر درجه حرارت آب این چشمه ها به ۴۱ برسد، از لحاظ دسته بندی در ردیف آب های گرم به حساب می آید. منطقه از لحاظ مطالعات زمین شناسی برای جغرافی دانان و زمین شناسان دارای اهمیت بوده و خواص چشمه های آب گرم برای درمان امراض پوستی و روماتیستی مناسب است.

در استان فعالیت های آتشفشانی رخ نداده و به همین دلیل ذخایر معدنی فلزی استان )آهن، مس، طلا و…( ناچیز است. ذخایر غیر فلزی استان شامل گچ، سنگ آهک (ماده اولیه سیمان)، دولومیت، بیتومین (قیر طبیعی)، سنگ ساختمانی، سلیستن و… است.

جغرافیای انسانی استان ایلام

تقسیمات سیاسی استان

براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۸۸ ، این استان دارای ۸ شهرستان، ۲۰ بخش، ۲۲ شهر و ۴۰ دهستان است. ایلام در سال ۱۳۱۶ جزء استان پنجم یعنی کرمانشاه بود. در سال ۱۳۴۳ به فرمانداری کل تبدیل شد و در سال ۱۳۵۳ به علت موقعیت مهم سیاسی و مرزی به صورت استان درآمد.

شیوه های زندگی در استان

در استان ایلام با توجه به شرایط آب و هوایی و محیط مساعد طبیعی از قدیم سه نوع شیوهٔ زندگی: کوچ نشینی، روستانشینی و شهرنشینی شکل گرفته است.
زندگی کوچ نشینی در استان
استان ایلام به دلیل داشتن پوشش گیاهی و آب و هوای متنوع، از گذشتهٔ دور شرایط مساعدی را برای زندگی کوچ نشینی فراهم کرده است. با اجرای سیاست اسکان عشایر تحولات اجتماعی، توسعهٔ شهرها و روستاها و مشکلات محیطی مانند خشک سالی این شیوهٔ زندگی رو به کاهش است. جمعیت عشایری استان با تعداد ۹۷۳۶ خانوار و ۵۹۴۲۵ نفر، ۱۱ درصد از جمعیت استان را تشکیل م یدهند. در استان فاصلهٔ بین ییلاق و قشلاق کوتاه است. کوچ ها در داخل استان و عمدتاً عمودی است، یعنی کوچ از دش تها به ارتفاعات و برعکس انجام می گیرد. استان ایلام هر ساله در مراتع قشلاقی پذیرای ایلات معروف بیرانوند، زنگنه و زوله و جمیر از استان های مجاور می باشد.
اقتصاد عشایر استان

اصل یترین فعالیت جامعهٔ عشایر دامداری است که وجه غالب حیات اقتصادی خانواد ههای عشایری استان را تشکیل م یدهد. عشایر استان با ۱/۳۹۶/۴۸۲ رأس دام ۵۶ درصد از کل دام استان در اختیار دارند و با تولیدات دامی و برخی از صنایع دستی خاص نقش قابل توجهی در اقتصاد استان ایفا می کنند.

زندگی روستایی
طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، ۳۸/۸ درصد ) ۲۱۰۴۳۸ نفر( از جمعیت استان در روستاها ساکن بوده اند. نحوهٔ پراکندگی سکونتگاه های روستایی استان متأثر از شرایط جغرافیایی استان بوده است. تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دو دههٔ گذشته در کشور منجر به اهمیت یابی نواحی غربی و جنوبی همجوار با کشور عراق شده است؛ به نحوی که در آن نواحی جمعیت روستاها نسبت به گذشته بیشتر شده و اسکان دوبارهٔ جمعیت روستایی را به دنبال داشته است.

شکل روستاها: از نظر شکل ظاهری، روستاها در استان ایلام بیشتر شکل متمرکز)مجتمع(دارند. شرایط جغرافیایی استان از قبیل کمبود منابع آب و خاک منجر به شکل گیری روستاهای متمرکز شده است. در نواحی مختلف استان روستاهای طولی (خطی) تحت تأثیر شرایط محیطی شکل گرفته است.شکل ناهمواری یعنی وجود دره ها و همچنین وجود رود وجاده منجر به شکل گیری روستاهای طولی در استان شده است.

در نواحی دشتی استان ایلام متأثر از شرایط اقلیمی و همچنین ویژگی های اجتماعی و فرهنگی نوع خاصی از خانه های روستایی یعنی خانه هایی با فضاهای باز بیشتر شکل گرفته است. در سکونتگاه های روستایی این نواحی تراکم خانه های روستایی کمتر است. به نظر شما چه عواملی در شکل گیری این سکونتگاه های روستایی دخالت داشته اند؟ در نواحی پایکوهی وکوهستانی استان طرح خانه های روستاییان با نواحی دشتی تفاوت دارد.در این نواحی شرایط محیطی ویژهٔ ناحیه کوهستانی و محدودیت فضای سکونت منجر به شکل گیری سکونتگاه هایی با بافت فشرده تر و تراکم بیشترمساکن شده است. با توجه به تفاوت های محیطی و اجتماعی و اقتصادی در نواحی مختلف استان، بافت سکونتگاه و قطعات زمین های زراعی در نواحی دشتی منظم تر از سایر نواحی استان است.

مصالح ساختمانی مساکن روستایی: با توجه به شرایط محیطی استان، مصالح ساختمانی سکونتگاه های روستایی در نواحی کوهستانی و دشتی تفاوت بارزی دارد. در نواحی پایکوهی وکوهستانی استان بیشتر مصالح ساختمانی مورد استفادهٔ روستاییان از سنگ و گل است. سقف خانه های روستاییان نیز مسطح است.

امروزه به دلیل گسترش فناوری و ارتباطات بیشتر بین نواحی روستایی و شهری استان، مصالح مورد استفادهٔ روستاییان استان ایلام دستخوش دگرگونی شده است و از این لحاظ تفاوت کمتری بین مصالح ساختمانی جدید مورد استفادهٔ نقاط روستایی و شهری استان وجود دارد. منابع درآمد روستاییان: بخش اعظم جمعیت در سکونتگاه های روستایی استان، زندگی شان از طریق فعالیت های کشاورزی می گذرد. بهره برداری خانوادگی مبتنی بر مالکیت فردی، شیوهٔ غالب تولید زراعی در جامعهٔ روستایی استان است.

به طور کلی درآمد اصلی جمعیت روستایی استان مبتنی بر زراعت و دامداری است. باغداری، صنایع دستی و زنبورداری و…از دیگر منابع درآمدی روستاییان استان می باشد. با توجه به شرایط جغرافیایی و مکان استقرار سکونتگاه های روستایی استان، منابع درآمد روستاییان در نواحی مختلف تفاوت دارد. در روستاهای نواحی دشتی استان با بهره گیری از منابع آب و خاک، زراعت رواج بیشتری دارد. فعالیت دامداری و زنبورداری و همچنین صنایع دستی مبتنی بر بافت قالی، قالیچه و گلیم در کنار زراعت، از فعالیت های اصلی روستاییان نواحی پایکوهی و کوهستانی استان به شمار می رود.

زندگی شهری
شهر نشینی در استان ایلام به معنا و مفهوم امروزی آن مربوط به دهه های اخیراست. البته سابقهٔ شهر نشینی بر اساس منابع تاریخی به دورهٔ باستان بر می گردد. قدیم یترین آثارسکونت در استان در تپه های علی کش و بزمرده در دهلران کشف شده است و شه رهای سیروان )سراب کلان( و سیمره در دره شهر مربوط به دورهٔ ساسانی است، که در اثر وقوع زلزله و زمین لغزه در سا لهای ۲۵۸ و ۳۳۴ ه. ق ویران و متروک شد هاند. لیکن از آن پس، به مدت بیش از یازده قرن )تا سال ۱۳۱۶ ( پیدایش شهر و توسعهٔ زندگی شهری در ایلام به تأخیر م یافتد و طی این مدت هیچ کانون شهری ای پدید نمی آید.

عوامل بازدارندهٔ زندگی شهری در استان ایلام طی قر نها عبارت اند از:
۱ موانع طبیعی و ناهمواری های ایلام
۲ موانع اجتماعی )فرهنگ ایلی و کوچ نشینی(
۳ موانع سیاسی و دوری ازمراکز قدرت و پایتخت ها
۴ موانع ارتباطی و موقعیت حاشیه ای ایلام و انزوای جغرافیایی

عوامل پیدایش و گسترش شهرنشینی از سال ۱۳۳۵ در استان ایلام عبارت اند از:
۱ ایجاد شهرها به عنوان پایگاه اجرایی دولت که از طریق آن بتواند برمناطق دور دست نظارت و اعمال قدرت کند؛ مانند شهر ایلام.
۲ شکل گیری شهرها به عنوان کانون های استقرار جمعیت در نوار مرزی و استراتژیک که نقش مراکز دفاع مردمی را در این مناطق ایفا کنند.
۳ هستهٔ اصلی بسیاری از آبادی ها و شهرهای کنونی ایلام نتیجهٔ سیاست یکجانشین کردن عشایر در دهه های اول قرن حاضر بوده است.
۴ پیدایش شهرها به منظور ایفای نقش مراکز اداری خدماتی )مرکزیت بخش و شهرستان( جهت سازماندهی و تدارک کالا و خدمات مورد نیازسکونتگاه های روستایی پیرامون، مانند شهرهای سرابله، ایوان، دره شهر و آبدانان.

تاریخچۀ پیدایش، رشد و گسترش شهر ایلام: در دورهٔ قاجار، روستای ده بالا مقر حکومت حسین قلی خان ابوقداره بوده است که وی آنجا را حسین آباد نامید. در این زمان با احداث قلعهٔ حکومتی، معابر، مغازه ها و خانه های اهالی، بافت شهر آغاز گردید. در دورهٔ پهلوی اول در سال ۱۳۱۴ با تصویب هیئت وزیران، حسین آباد به ایلام تغییر نام داد، و به عنوان اولین شهر و مرکز فرمانداری ایلام شهرسازی آغاز گردید.

در توسعه و گسترش فیزیکی شهرهای استان عواملی چند مؤثر بوده اند:
۱ مرکزیت اداری سیاسی شهر
۲ تحولات نظامی و سیاسی در دههٔ اخیر
۳ عامل زمین شهری و بورس بازی زمین
۴ مهاجرت روستاییان و ساخت وسازهای غیرقانونی

نقش شهرهای ایلام: شهرهای استان مرکزیت اداری سیاسی را به عهده دارند و در حوزهٔ نفوذ خود، عمدتاً نقش خدماتی دارند. البته شهر مهران به دلیل قرار گرفتن در مسیر تجاری و زیارتی عتبات عالیات با نقش بازرگانی و تدارکاتی به رشد و توسعهٔ اقتصادی خود کمک می کند.

جغرافیای جمعیت استان

پراکندگی جغرافیایی جمعیت

استان ایلام در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ دارای ۵۴۵۷۸۷ نفر جمعیت بوده است. جمعیت استان ۰/۷۶ درصد از کل جمعیت کشور را در بر دارد. با توجه به شرایط جغرافیایی، توزیع و پراکندگی جمعیت در سطح استان ایلام یکسان نیست. در نواحی شمال استان جمعیت بیشتری استقرار یافته؛ در حالی که پراکندگی و تراکم جمعیت در شهرستان های جنوب و غرب کمتر از سایر نقاط استان است.

ویژگی های جمعیتی استان

۱تراکم نسبی جمعیت: با توجه به جمعیت استان در سال ۱۳۸۵ ، تراکم نسبی جمعیت استان برابر ۲۷/۱ نفر در کیلومتر مربع بوده است.

۲ روند افزایش جمعیت در استان: ۲ جمعیت استان در سال ۱۳۴۵ از ۱۴۸۳۰۷ به ۵۴۵۷۸۷ نفردر سال ۱۳۸۵ افزایش یافته است.

۳ مهاجرت: استان ایلام به دلیل عوامل اقتصادی، اجتماعی و طبیعی در طی سه دههٔ گذشته به صورت یکی از استان های مهاجر فرست عمل کرده است. لذا پدیدهٔ مهاجر فرستی یکی از مسائل جمعیتی استان محسوب می شود.

فرهنگ

مردم ایلام آزادمنش و دین دار، مهمان نواز، راستگو، سلحشور و میهن دوست اند و از گذشته بر حفظ این خصوصیات مثبت خود مصمم بوده اند و در میان ملت بزرگ ایران از ویژگی زبانی، پوشش و آداب و رسوم خاصی برخوردارند و درگذر تاریخ این خصوصیات را حفظ کرده اند. امروزه متأسفانه برخی از باورها و ویژگی های فرهنگی استان دچار دگرگونی شده؛ یا در حال فراموشی است.

منشأ نژادی
ساکنان اولیهٔ ایلام از اقوام گوتی و کاسی بوده اند و با ورود آریایی ها به سرزمین ایران، شاخهٔ مادها در نواحی زاگرس ساکن شدند که امروزه به نام اقوام کرد و لر شناخته می شوند. این اقوام فرزندان پاک سرشت ایران اند که از روزگاران دور، حافظ شکوه سرزمین و پرورانندهٔ، آیین و فرهنگ ایران بوده اند.

زبان
بیشتر ساکنان استان ایلام به زبان کردی و بخشی نیز با زبان لری و عربی صحبت می کنند.گویش های کردی ایلام از شاخه های زبان کردی جنوبی است. ادبیات کردی با رسم الخط فارسی و تعدادی علائم قراردادی خاص نوشته می شود.

ادبیات شفاهی در استان: ادبیات شفاهی، مجموعهٔ عقاید، شعرها، ترانه ها، ضرب المثل ها، افسانه ها و متل ها، سخنان ساده، معماها، چیستان ها و تصنیف های عامیانهٔ مردم این سرزمین است که از هزاران سال پیش تاکنون نسل به نسل به ما رسیده و گنجینهٔ فراوانی را در فرهنگ ایلامی به وجود آورده است.

ضرب المثل های محلی: ضرب المثل نوعی ظرافت ادبی است که به صورت استعارهٔ مرکب و با لفظ اندک و معنی بسیار بیان می شود، به طور مثال؛

» ئه ر به دگه ر نه و شه ل و کوور ده باوان نیه مینیگ « مفهوم؛ نفی فضولی و بدگویی

» کور خاس مال ئه را چوه یه، کور گه ن مال ئه را چوه یه « مفهوم؛ تفاوت های فردی و شایستگی

» دار هه ر چه ی به ر گه ری سه ر چه مه نی « مفهوم؛ انسان هر قدر با فضیلت تر و عالم تر، متواضع تر

» خودا یه ی ده ر به سی سه د ده ر واز که ی « مفهوم: امید واری

قصه ها و داستان های محلی: قصه ها و داستان های ایلامی توسط افرادی تیزهوش و خوش ذوق نسل به نسل راه پرپیچ و خم هزاره ها را پیموده تا به ما رسیده است… نمونه ای در ذیل آمده است. ئوۡشن روژیۡ روژگاری د ه د هورانِ و هرین، ه ه د هیۡ ئیلامِ خو همان ه چل ئ هقدالۡ ئازا و عاقلۡ و قسی هخو هش بوۡن ه، ک ه کاریۡان ف هق هت گرد هنشینی و باسِ خودا و پ هیۡغامب هر و قسی هیلِ خاس بوۡ ه.

تا روژیۡ، تیۡخ سه رده وا، ته خت و ب هختیۡان شیۡونیۡ ؛ زقوم د ه ی هیۡ لا، بیۡ مالۡی د ه لایۡ تره و، زوور پیۡان دیۡاریۡ. تا جی که د ه ناچاری په لام به نه ئشکه فتیۡ. ئمجا ژه و هیۡشت ورسگی و روۡتیه لۡی که فنه چه بکه م، چه بکه م. زه مین ی هخ و ئاسمان ر هق، پیر ئه قداله یلۡ ناچار ک هیۡ، گشت هاوریۡه یل وموریده یلیۡ ده ده ور خو هیۡ کووه و بک هیۡ. ئه قداله یلۡ چوۡ جار جاران، دوۡمایۡ که میۡ قسه وباس و زکر و هوو هوو، چوۡ چه مه ری ده ده ور یه ک جه م ه دون. پیر روۡ خ هیۡ وه یه کیۡ ل ه یارانیۡ ئوۡشیۡ : ی هسه دوۡنی زقوم و ورسگی ده پ هسا ب هن به ن گیانمان برن، تو که ل ه گشت بوۡچگ تری ئه لۡس باوشیۡ هیۡزم و چیلگ گرده و بک ه، تا ئاگره و بک هیم. پیاگ دوگه زی نام ق هیۡ ج هریاگ، که میۡ د ه خویۡ هو دویۡ که ئه را چه ده ناو هه میۡان وه ئه وۡ وت. ئ هرا ی ه ل ه ژیۡر کار ده ر بچوو وه نه وه دلۡی وناراهه تی ده س ن هیۡ ئه لۡ شان ره فیقه یۡ ئو ئوۡشیۡ وه شه رتیۡ چم که ئه وه لۡ ئیۡ ره فیق لاراسمه بچوو ره فیقه یش واقیۡ ب هیۡ وه ناراحه تی ئوۡشیۡ : منیش وه شه رتیۡ چم که ئه وه لۡ ئیۡ ره فیق که شمه بچوو خولاسه ئیۡ شه رت و مه رج باتلۡه ده نامیۡان خر خوه یۡ تا دوۡمایۡ چه نیۡ، زقوم سقان سووز، چوۡ سان بان س هریۡان، ره قیۡان ک هیۡ و گشت بیۡ سه ر شوون دون…

شعر: در استان ایلام شاعران از مضامین عاشقانه، عرفانی، حماسی و با زبان کردی در شعر خود استفاده کرده اند. شاکه و خان منصور، غلامرضا خان ارکوازی، میرنوروز و باوانه ملکشای … از قدیمی ترین شاعران ایلام هستند. بعد از انقلاب اسلامی نیز شاعران بزرگی به زبان فارسی و کردی شعر سروده اند که ایلام را به عنوان قطب بزرگ شعر فارسی و کردی مطرح کردند.

» مزگانی «

مزگانی، هه یۡ مزگانی هه یۡ هه یۡ وه تو مزگانی
به و بکه شادمانی زوۡ که ئه را نیه زانی
یه جه شن ئنقلّابه زوۡ که نه لۡس ده یۡ خه وه
عه تر و گولۡ و هه ویریۡ باوگم گشتیۡ ها ویریۡ
نوۡشیۡ ده مانگ به همه ن گولۡ، هاوردن وه گولۡشه ن
وه رز چه رمگ زمسان هه میشه، ها پیۡشتمان
شه هیدان نیشتمان هه میشه، ها پیۡشتمان
دپار یۡزی نیشتمان نیشتمان گشتمان

موسیقی محلی

موسیقی ایلام ریشه در اسطوره ها و افسانه ها و آیین های مردمان این دیار دارد و از گذشته جزئی از زندگی آنان بوده است و از آن در مراسم شادی و سوگ استفاده شده است.به دلیل شرایط اجتماعی و محدودیت های عرفی هنر موسیقی در ایلام کم رنگ بوده است، ولی امروزه موسیقی در سه محور سنتی، محلی و پاپ در میان جوانان گسترش یافته است و هنرمندان ایلامی در انجمن موسیقی استان فعالیت می کنند.
هوره : اصیل ترین موسیقی کردی است که برگرفته از واژهٔ اهورا است؛ با ضرب آهنگی سنگین و کشدار، نغمه ای حزین که درون مایهٔ وصال، فراق، توصیف و سوگ دارد و به تنهایی و بدون ساز اجرا می شود. دارای مقام های مختلف از جمله: کزه، خریوی چِر، دودنگی، هجرانی، لکی چِر و… است.

مراسم ازدواج و تشکیل خانواده در ایلام
مراسم ازدواج در استان شامل مراحل زیر است.
۱ په سه نیه (پسندکردن) ۲ خوازمه نی (خواستگاری) ۳ ده زورانی (نامزدی) ۴ سور (عروسی)
خانوادهٔ ایلامی در گذشته به شکل گسترده و به صورت پدرسالاری بود و پدر بزرگ و مادر بزرگ و فرزندان و نوادگان با هم می زیستند. فرزندان پس از ازدواج در همان خانوادهٔ پدری زندگی می کردند و روابط خانوادگی گسترده و خویشاوندی پایدار بود. اما امروزه با شهر نشینی و صنعتی شدن جوامع، الگوی خانوادهٔ هسته ای در ایلام رواج یافته و فرزندان با ازدواج، یک خانوادهٔ جدید تشکیل می دهند. با این حال، در استان ایلام احترام به خانواده جایگاه ویژه ای دارد.

جشن های محلی
در استان ایلام جشن هایی مانند: نوروز، عروسی، اعیاد مذهبی، و …، بر اساس آیین های باستانی، قومی ومذهبی برگزارمی شوند. این جشن ها و اعیاد در بین مردم ایلام زمینهٔ همبستگی و همیاری اجتماعی را فراهم کرده است.
عزاداری در ایلام
عزاداری و سوگواری ریشه در فرهنگ ایلام دارد و آشنایان و اقوام با مشارکت در برگزاری مراسم سوگواری به خانوادهٔ مصیبت دیده کمک می کنند تا ضمن عزاداری برای عزیز از دست رفته، بتواند تعادل حیاتی خود را برای ادامهٔ زندگی بازیابد و دچار مشکلات روانی و معنوی نشود. در ایلام عزاداری هایی نظیر پُرسه )فاتحه(، چه مه ر، عزاداری ماه محرم، … وجود دارد.

چه مه ر: مراسم آیینی و نمایش اسطوره ای مرگ و تقسیم بارگران عزای عزیزان از دست رفتهٔ کردها است. هرگاه شخصیتی بزرگ از دنیا می رود، برای تحمل درد فراق، مراسم چمر برگزار می شود. بدین ترتیب که ابتدا میدان چمر را آماده کرده، و در میانهٔ میدان (کوته ل گا) ایجاد می کنند. سپس مردم و مدعوین به شکل دایره صف بسته و نوازندگان با صدای ساز و دهل نوای چه مه ری را شروع می کنند. شاعران بدیهه گو )بویش یا دلو( در وصف متوفی ابیاتی را می سرایند و خوانندگان )ره وکه ره یل( بر اساس مقام های مخصوص چمری با شاعر هم خوانی می کنند و هم زمان در جلوی صفوف زن ومرد بر مدار دایره می چرخند.

بازی و ورزش محلی ایلام
تنوع زیاد بازی های محلی در استان ایلام نشان دهندهٔ تحرک و جنب و جوش مردم است که در ارتباط متقابل با محیط زیست خود اجرا می شود و کارکردهای به خصوصی چون حماسی، نمایشی، کار و سرگرمی دارد. نظیر؛ هه ره زان (تاب بازی)، قاچان، پلان، پِرقویچ، هفت سنگ، چو چزان، قُلان، زوران، کلاو روانی، هشارهشاره کی، زِر مشتکی، زور مشتکی، تناف کیشان (طناب کشی)، تیراندازی، اسب سواری و کوهنوردی.

تاریخ

گذشتۀ استان و مراکز اولیۀ تمدن فلات ایران از جمله سرزمی نهای آسیایی است که به استناد کاو شهای باستان شناسی، کانون یکی از که نترین تمد نهای بشری است. تحقیقات و کشفیات علمی، حضور انسان را تا حدود یکصد هزار سال پیش در این سرزمین تأیید می کند. سرزمینی که امروزه استان ایلام نامیده می شود، دارای تاریخ و تمدنی کهن است. رشته کوه زاگرس نیز پناهگاه مطلوب طبیعی برای ساکنان آن در مقابل خطرات و تهدیدات بوده است. وجود کوه های عظیم، رودخان ههای دائمی، همراه با پوشش گیاهی غنی، آب و هوای مساعد، دش تها و سرزمین های هموار شرایط خاصی را برای کشاورزی و سکونت اقوام اولیه در این استان فراهم کرده است.

وجه تسمیۀایلام: در نوشته های سومری ایلام را با حروف اختصاری NIM ثبت کرده اند. بابلیان ایلام را الام elam یا آلامتو elamtu به معنای کوهستان یا محل طلوع خورشید نامیده اند. در اصل واژهٔ ایلام، ریشهٔ زبانی اکدی دارد و به معنای سرزمین بلند است. ایلامیان سرزمین خود را هلمتی نامیده اند که به معنای سرزمین خدایان است. یونانیان ایلام را الیمائیس نامیده اند. در کتاب مقدس تورات این منطقه به نام الام آمده است. الام یا علام در زبان سامی به معنای کوه است.

ایلام پیش از اسلام
ایلام سابقهٔ تاریخی بسیار کهن دارد و جزء قدیمی ترین مناطق است. ساکنان اولیهٔ ایلام از اقوام گوتی و کاسیت بوده اند که قبایلی شکارچی و گله دار بوده و به صورت اشتراکی زندگی می کرده اند.این سرزمین در دهرهٔ باستان جزء کشور ایلام قدیم بوده است. همسایگی ایلام با سرزمین بی نالنهرین )میان دو رود( و ارتباط اقتصادی، فرهنگی و نظامی با ساکنان این نواحی بر غنای فرهنگی و
تمدنی آن افزوده است.

شهر تاریخی سیروان در شمال استان در شهرستان شیروان و چرداول روستای سرا بکلان، به صورت نیمه مدفون با بقایای آثار معماری ارزشمند قرار دارد. این شهر در دوران شکوه و عظمت خود مرکز ایالت ماسبذان و از شهرهای مهم و آباد ایران عصر ساسانی بوده است، در میان آثار به جا مانده از سیروان، بنایی موسوم به قصر انوشیروان ساسانی مشاهده می شود. براساس تقسیمات به عمل آمده، پس از ورود اقوام آریایی به فلات ایران و تأسیس حکومت ماد ۸ تا ۵۵۰ ق.م، این منطقه جزء ساتراپ نشین هشتم دولت ماد محسوب می شد. در عصر هخامنشیان 559 تا ۳۳۰ ق.م، ماسبذان (ایلام امروزی)، لرستان و خوزستان سومین ایالت از ایالات امپراتوری هخامنشی بود که آن را اووج یا سوزیانا نامیده اند.

در دورهٔ حکومت سلوکیان، ایلام جزء ساتراپ نشین ماد بزرگ بود. در عصر اشکانیان این منطقه یکی از ایالت های، پارتیان به حساب می آمد. در زمان حکومت ساسانیان ایلام جزء ایالت پهله یا پهلو بوده است. در این دوره با توجه به شرایط طبیعی مناسب، شهرنشینی رونقی به سزا داشته است. واقع شدن ایالات نشین ایلام بین چهار پایتخت باستانی ایران یعنی شوش، تخت جمشید،
هگمتانه، تیسفون و به دلیل موقعیت مکانی و ارتباط این سکونتگاه ها با هم، نیاز به راه سازی و پل سازی بوده که تبع آن پل های متعددی بر روی سیمره احداث شده است.

شهر تاریخی سیمره در کنار دره شهر کنونی واقع شده است. این اثر بزرگ ترین محوطهٔ تاریخی در سطح استان را تشکیل می دهد که مربوط به دورهٔ ساسانی اسلامی است و در آن زمان مرکز ایالت مهرگان کدک (مهرجان قذق) بود.

ایلام پس از ورود اسلام
سرزمین ایلام، پس از ورود اسلام به ایران و سقوط حکومت ساسانیان، مانند سایر نواحی کشور توسط اعراب مسلمان تصرف شد و تحت حاکمیت خلفای اسلام قرار گرفت. در این دوره ایلام جزء ایالت قهستان (جبال) به شمار می رفت. در دورهٔ خلافت اموی 41 تا ۱۳۲ ه .ق ایلام تحت نظر حاکم کوفه اداره می شد و در عصر خلافت عباسی 132 تا ۶۵۶ ه .ق این سرزمین همچنان جزء ایالت جبال و تحت حاکمیت اعراب مسلمان قرار داشت.

قلعهٔ والی ایلام متعلق به عصر قاجاریه، یکی از بناهای فرهنگی تاریخی است که در ضلع شمالی خیابان پاسداران در شهر ایلام قرار دارد، این بنا در سال ۱۳۲۶ قمری به دستور غلامرضاخان ابوقداره آخرین والی حکومت والیان ساخته شده است. قلعه نمای جنوبی و شکل تقریباً ذوزنقه ای دارد. چشمهٔ بی بی آب این قلعه را تأمین م یکرده که به سبک گذشته با استفاده از تنبوشه آب چشمه به محوطهٔ حیاط مرکزی قلعه هدایت شده است.

از عصر صفویه تا روی کار آمدن قاجاریه تمام مناطق لرستان و ایلام زیرنظر والی لرستان با مرکزیت خرم آباد اداره می شد. در زمان قاجار حکومت والیان محدود به پشتکوه ایلام شد. در این زمان اسماعیل خان فیلی والی وقت مرکز حکومت خود را به ده بالا (شهر ایلام) منتقل کرد، این منطقه بعدها در دورهٔ حکومت حسینقلی خان ابوقداره به نام حسی نآباد معروف شد. در زمان تأسیس حکومت پهلوی 1304 تا ۱۳۵۷ ش، رضاشاه که در صدد برداشتن حکومت های محلی و برپایی یک نظام سیاسی متمرکز بود، سپاهیان را برای حذف حکومت والیان ایلام فرستاد. غلامرضاخان ابوقدّاره حاکم وقت ایلام شکست خورد و به کشور عراق فرار کرد. بدین ترتیب حکومت سیصد سالهٔ والیان در ایلام پایان یافت.

پوشاک محلی ایلام
بارزترین نماد فرهنگی هر ناحیهٔ جغرافیایی لباس محلی است که تابع شرایط جغرافیایی و شیوهٔ زندگی ساکنان آن منطقه است. استان ایلام با تنوع آب و هوایی و تابستان نسبتاً گرم و زمستان های سرد سبب شده است تا مردم برای محافظت خود از پوشاک سازگار با این محیط استفاده نمایند. پوشاک مردان و زنان ایلام از تنوع، طرح و رنگ زیادی برخوردار است و شامل سرپوش و تن پوش و بالاپوش و پاپوش است. این لباس ها از نظر طراحی و کاربرد با توجه به فصل، نوع کارو مراسم با یکدیگر تفاوت دارند. برخی از اقلام این پوشاک شامل گولوه نی، سه روه ن، هه به ر، مه قنا، قه تره (چادر)، که مه رچین (پالتو)، که رواس، شوال،کلاش و گیوه، ئه رق چین، کلاو و فه ره نجی و ستره و شال است که بیشتر از مواد محلی پشم و مو تهیه می شوند.

صنایع دستی
تنوع طبیعی، فرهنگی و وفور مواد اولیهٔ محلی گیاهی، دامی… زمینه برای تنوع تولیدات هنری و صنایع دستی چون قالی، گلیم، جاجیم و نمدمالی، چیت بافی و پوشاک محلی و وسایل منزل را فراهم کرده است. گلیم نقش برجسته با زمینهٔ ساده و نقوش آن با گره کامل قالی از شاخص ترین صنایع دستی استان ایلام است که از مواد اولیه محلی تهیه می شود.

خوراکی و غذا های محلی ایلام
در استان ایلام خوراکی های مفیدی چون روغن دان و عسل طبیعی، شیرینی هایی چون برساق، کله کنجی، شله کینه، شاتیه (حلوای به گل) و انواع نان ساجی و تنوری و غذاهایی چون قه له ماسوآ، شوروا، ترخینه، مه که ش، کباب، قه لاو، هه لیسه، قایه رمه و غذا های گیاهی همچون ته رِگ، که نگر، پیچک، بوره ولی، تولیه و… تهیه می شود که از مواد دامی و گیاهان محلی به دست می آیند.

تقویم محلی در استان
گاه شمار کردی ایلام و فصول سال بدین ترتیب است: فصل اول وه هار (بهار) از روز اول بهمن شروع می شود و تا پنجم اردیبهشت ادامه دارد، فصل دوم پایز (تابستان)، فصل سوم سرده وا (پاییز) و فصل پایان سال زمسان (زمستان) است.

مناسبت های زیر در طول سال بخشی از فرهنگ محلی مردم ایلام است.
٭ شب یلدا در شب اول دی ماه و آغاز چله بزرگ است که اقوام در این شب در یکی از خانه ها دور هم جمع می شوند (شونشینی) و بدون تجملات از احوال همدیگر با خبر می شوند و بزرگ ترها با تعریف افسانه ها، مَثَل ها، قصه های کردی مجلس را گرم می کنند و تنقلاتی را صاحب خانه قبلاً تهیه کرده با چای صرف می کنند.
٭ (اول وهار) در شب اول بهار گروهی از جوانان و نوجوانان دسته جمعی به در منازل می روند و با در زدن این سرود ئمشه و ئه وه ل وه هاره خه یر ده ی هوونه بواره با آواز می خوانند و از طرف صاحب خانه پول یا مقداری خوراکی به صورت هدیه به آنها داده می شود.
٭ شب اول بهار (په پگه گه) مراسمی است که افراد فامیل و همسایه ها اجرا می کنند و در آن مقداری آرد را خمیر می کنند، یک مهرهٔ آبی در آن می گذارند، زیر خاکستر داغ پخت می کنند و بین اهالی تقسیم می کنند. سهمی که مهره در آن است، برای صاحب سهم مایهٔ برکت است.
٭ چهارشنبه آخر اسفند ماه نیز مراسم چهارشنبه سوری با روشن کردن آتش برگزار می شود و جوانان و نوجوانان از روی آتش می پرند….
٭ پنجه در فرهنگ محلی ایلام، پنج روز پس از پایان سال تحویل است که مردم آن را جزء سال نمی دانند و برای آن آداب و رسوم خاصی دارند.

باورهای زیر نمونه های رایج بین مردم در استان است. اگر کف دست راست کسی بخارد، نشانهٔ این است که به وی رزق و روزی برسد. اگر در هنگام درست کردن خمیر کمی از خمیر بیرون پرت شود، نشانهٔ رسیدن مهمان است.
٭ شه وشه مه کی )فال شب شنبه( برای آگاهی از خوب یا بد بودن نتیجهٔ یک کار یا معامله ای که در پیش است یک نفر در شب شنبه مخفیانه کنار پنجره همسایه می رود تا اولین حرف یا جمله ای که به زبان آن خانواده جاری می شود را بشنود. اگر آن جمله نیک بود، نتیجه کار نیک خواهد بود اگر حرف بدی گفتند بر عکس.
٭ فالی چل سروه: از فال های شیرین شب های بلند زمستان است. ابتدا یک نفر تسبیحی در دست می گیرد و چهل مهره از آن را مشخص می کند و سپس دست خود را همراه تسبیح در داخل کیسه ای گذاشته و یک مهره به نام اللّٰه و دیگری به نام مبارک محمد و سومی به نام علی کم می کند و بعد از آن به ترتیب هر نفر یک شعر می خواند و او یک مهره را از بقیهٔ مهرهای تسبیح کنار می گذارد و بدین ترتیب محتوای آخرین شعر که برابر آخرین مهره است، سرنوشت فال را مشخص می کند. گفتنی است که این رسم خاص جنوب استان است.

تاریخ

گردشگری

استان ایلام به دلیل تنوع طبیعت، سابقهٔ تاریخی و هویت فرهنگی و وجود آثار و یادمان های دفاع مقدس در آن، و به ویژه وجود پایانهٔ مرزی مهران واقع در مسیر گردشگری زیارتی کشورجمهوری اسلامی ایران و عراق، از جذاب ترین مناطق دیدنی کشور برای گردشگری، جهانگردی مذهبی و راهیان نور به شمار می آید.

اگر چه تاکنون فعالیت های زیادی در استان از جمله توسعهٔ برخی راه های زمینی، احداث پایانهٔ مسافری مرزی و احداث مجتم عهای خدماتی رفاهی بین راهی، احداث پارک و مجموعه های تفریحی… برای جذب گردشگر و رونق گردشگری انجام گرفته است، ولی به دلیل محدودیت های زیربنایی و خدماتی زیر نتوانسته است از قابلیت های گردشگری، به خوبی استفاده کند.

عدم کارایی برخی راه های زمینی استان، نبود راه آهن و فرودگاه بین المللی با توجه به اهمیت آن در جابه جایی کالا و مسافر.
کمبود امکانات خدماتی رفاهی (هتل، رستوران بین راهی) و اماکن توریستی تفریحی و فضای سبز و …
عدم شناسایی قابلیت ها و توانمندی های گردشگری برای سرمایه گذاران
نبود سرکنسولگری عراق در استان ایلام به منظور توسعهٔ مناسبات اقتصادی و جهانگردی در استان

انواع جاذبه های گردشگری استان

۱ جاذبۀ طبیعی
الف) مناطق کوهستانی و ییلاقی: در استان مناطق ییلاقی با جنگل های انبوه و سرسبز کوهستانی شامل تفریحگاه های جنگلی رنو و ششکلان، تجریان، ششدار، منجل، دالاو، مله پنجاو و تنگ ارغوان، دره ویژ درون، تفرجگاه گلم زرد و گره چقا، تنگ رازیانه و دربند در بدره، … وجود دارد. درهٔ ییلاقی هفتاو میشخاص و درهٔ ییلاقی کلم بدره با وجود باغات و گونه های گیاهی متنوع و چشمه ساران پر آب و فضاهای سرسبز در چهار فصل سال مورد گردش مردم استان ایلام قرار می گیرد.

ب) غارها: غار خفاش و غار قلاپیکه در دهلران، غار بره زرد در بدره، گل گل ملکشاهی، غار طلسم ایوان، غار ملک و کبوترلان در زرین آباد، غار مژاره آبدانان از مکان های دیدنی استان هستند. غار شگفت انگیز زینه گان در ۵ کیلومتری جنوب شرقی صالح آباد با ۲ کیلومتر طول و به صورت رو باز که دارای دهلیزهای آبگیر، قندیل های متعدد و آب چکان های طبیعی و بسیار جالب است و هوای خنکی نسبت به بیرون غار دارد، در فصول مختلف سال مورد توجه گردشگران است.

پ) مناظر آبی و دیدنی استان: در استان ایلام مکان های آبی زیبایی از جمله رودخانه ها، دریاچه ها و تالاب ها، چشمه های معدنی و آبشار های زیبایی برای طبیعت گردی وجود دارد.

ه) پارک های تفریحی: پارک جنگلی چغاسبز ایلام، سراب آبدانان ، سراب دره شهر، منطقه تفریحی خوران ایوان با درختان و باغات سرسبز و زیبا به صورت پارک هایی با امکانات تفریحی و ورزشی ساماندهی شده اند.

پارک جنگی چغاسبز: در ضلع جنوب شرقی شهر ایلام با حدود ۴۰۰۰ هکتار جنگل و مرتع و وجود امکانات تفریحی، پارک وحش، میادین ورزشی و شهربازی، سینما صحرایی، نمایشگاه، هتل و رستوران، قهوه خانه سنتی وجود محل های پیک نیک در میان جنگل و تپه ماهور های این پارک هر روز مورد توجه میهمانان و گردشگران استان و خارج از استان قرار دارد.

۲ جاذبه تاریخی، فرهنگی
آثار تاریخی: استان ایلام با قدمت تاریخی و تمدن کهن، بناهای تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. مهم ترین این آثار عبارت اند از:
شهرهای تاریخی: آثار تمدن و شهرنشینی در دره شهر (بقایای شهرسیمره) و در سراب کلان (آثار شهر سیروان)

ناحیۀ باستانی دره شهر: دره شهر یکی از قدیمی ترین نواحی استان ایلام محسوب می شود. مجموعهٔ پشته سیکان و تپه های تاریخی تیغن، کوزه گران، سرگچله، دژ شیخ ماخو و قلعهٔ پور اشرف شیخ مکان و ده ها تپهٔ قدیمی و باستانی دیگر نیز در این ناحیه وجود دارند که بر قدمت تاریخی آن دلالت دارند.

شهر باستانی سیمره: سیمره (دره شهر یا داراشهر) به فاصلهٔ ۱۲۵ کیلومتری ایلام قرار دارد. این شهر به جای مانده از دوران ساسانی است که آثار میادین و خیابان کشی ها و بازارهای داد و ستد در آن در محوطه ای ۶۰ هکتاری در کنار شهر فعلی دره شهر مشهود است. بناهای این شهر با مصالح قلوه سنگ و ملاط گچ (سنگ و ساروج) ساخته شده و تعداد زیادی از طاق های قوسی شکل آن همچنان پابرجا باقی مانده است. این شهر در سال ۲۵۸ هجری در اثر زمین لغزه بزرگ کبیرکوه تخریب شده است. و تلفات آن را ۲۰۰۰۰ نفر تخمین زده اند.

تنگ بهرام چوبین: این تنگه که آن را شکارگاه بهرام هم می گویند، آثار یک قلعه به جای مانده از دوران ساسانی است که از سنگ و گچ ساخته شده و به ارتفاعات جنگلی کبیرکوه در عمق تنگه و مناطق صعب العبور آن ختم می شود. علاوه بر زیبایی های وصف ناپذیر طبیعی و آثار پلکان های سنگی بر دیواره های سنگی و نقاط صعب العبور داخل تنگه، وجود چهار آب انبار که در صخره های سخت تراشیده، و وجود آب آشامیدنی در داخل آنها، حاکی از توجه و اهمیت به این منطقه استراتژیک و طبیعی در طول دوران تاریخی دارد که در نوع خود بی نظیر و جالب توجه است. تنگهٔ بهرام از شاهکارهای طبیعی و تاریخی است که همواره در ایام بهار ایرانگردان و علاقه مندان به آثار تاریخی و طبیعی را به سوی خود جذب می کند.

سنگ نوشته گل گل ملکشاهی: در کنار روستای گل گل در فاصلهٔ ۵۲ کیلومتری شهر ایلام در دیوارهٔ کوهی حک شده است. این سنگ نوشته به دوران آشور بانی پال مربوط است و حدود ۳ هزار سال قدمت تاریخی دارد. بر روی سنگ نوشته، نقش برجستهٔ پیکرهٔ یک سرباز آشوری با کلاه خود، ماه و ستاره در بالای سر آن در حالی که پیکانی دردست دارد، مشاهده می شود. در قسمت تحتانی این سنگ نوشته آثار چند جمله از خطوط میخی حک شده که علائم متن آن کشف و ترجمه شده است.

برخی آثار و جاذبه های تاریخی استان

۱ کاخ فلاحتی ایلام خ آیت اللّه حیدری
۲ قلعهٔ اسماعیل خان ارتفاعات شمالی شهر ایلام
۳ چهار طاقی قجر روستای قجر
۴ سنگ نوشته تنگ قوچعلی
۵ تپهٔ باستانی کل یزید منطقهٔ کله جوب دره شهر
۶ چهار طاقی فرهاد آباد روستای فرهاد آباد دره شهر
۷ چهار طاقی هاشم آباد روستای هاشم آباد دره شهر
۸ آتشکدهٔ چهار طاقی خیابان نیروی هوایی دره شهر
۹ آثار قلاع تاریخی درهٔ ییلاقی کلم بدره
۱۰ تپه و قبور باستانی بردی روستای بردی زرین آباد
۱۱ سنگ نوشتهٔ میمه میمه
۱۲ قلعهٔ تاریخی شیاخ میمه
۱۳ تپه های باستانی موسیان شهر موسیان
۱۴ آثار تاریخی هزار در مرکز شهر آبدانان
۱۵ آثار شهر باستانی قدح روستای قدح شرق آبدانان
۱۶ بقایا و آثار شهر تاریخی سراب روستای سراب باغ آبدانان
۱۷ آثار تاریخی پشت قلعه روستای پشت قلعهٔ آبدانان
۱۸ آثار قلعهٔ هزارانی روستای هزارانی آبدانان
۱۹ آثار تاریخی تنگ قیر چرداول روستای کله شاخ
۲۰ تپهٔ مهرگان یا مهرجان چرداول چمه قوله
۲۱ قلعه سام و پل تاریخی کرودیت چرداول ارتفاعات چم بور
۲۲ اثر تل توبره ریز معروف به للر شیروان شهرک لومار
۲۳ آتشکدهٔ سه پا و طاق شیرین و فرهاد روستای زرنه ایوان
۲۴ آتشکدهٔ سیاه کل روستای سیاه کل ایوان
۲۵ آثار و خرابه های شهر تاریخی اریوجان روستای جوب زر ایوان
۲۶ آثار باستانی قلعه جوق روستای قلعه جوق ملکشاهی
۲۷ قلعهٔ زمستانی کنجانچم کنار رود کنجانچم
۲۸ تپه ها و قبور باستانی چغا آهوان روستای گلان

پل زیبای گاومیشان از جمله پل های مهم دورهٔ ساسانی است که در مسیر شاهراه باستانی جنوب به شمال و غرب بر روی رودخانهٔ
۵ متر و دارای هفت دهنه می باشد. پایه ها / سیمره پس از تلاقی با رودخانهٔ کشکان ساخته شده است. طول این پل ۱۷۸ متر، پهنای آن ۵ و تکیه گاه های اصلی پل مدور و قطور و مصالح آن از سنگ های مکعبی بزرگ و تراشیده هستند. این پل فقط یک پل جاده ای نیست و با توجه به راهروهای داخلی، پلکان و … کاروانسراها از آنها به عنوان سرپناه به هنگام عبور استفاده می کرده اند.

جاذبه های فرهنگی و مذهبی: مساجد، امام زاده ها، بقعه ها و… از جمله اماکن مذهبی اند که در بیشتر ایام سال مردم استان ایلام به زیارت و بازدید آنها می روند.
۱ امامزاده عباس )ع( شیروان
۲ بقعهٔ پیر حسین چرداول روستای زنجیره علیا
۳ بقعهٔ حاجی حاضر چرداول روستای سراب کلان
۴ امامزاده قاسم )ع( چرداول سرابله
۵ بقعهٔ سید علی ) سایه علی ( چرداول شهرک لومار
۶ امامزاده علی صالح )ع( بخش صالح آباد
۷ امامزاده سید حسن )ع( ۳ کیلومتری شهر مهران
۸ سید صلاح الدین محمد )ع( آبدانان
۹ امامزاده جابر )ع( ۵ کیلومتری شهر آبدانان
۱۰ امامزاده سید ابراهیم )ع( بخش زرین آباد
۱۱ امامزاده سید ناصرالدین )ع( بخش زرین آباد
۱۲ امام زاده اکبر ۱۵ کیلومتری شهر دهلران
۱۳ امامزاده معین صالح )ع( روستای ماژین
۱۴ امامزاده بابا سیف الدین )ع( روستای ارمو دره شهر
۱۵ امامزاده سید عبدالله )ع( روستای سراب ایوان
۱۶ امامزاده حاجی حاضر )ع( روستای حاجی حاضر ایوان
۱۷ امامزاده حاجی بختیار مسیر جاده ایلام به آبزا چوار

امامزاده سید محمد عابد در روستای گنبد و در ۳۶ کیلومتری جادهٔ ملکشاهی مهران واقع شده است. این امام زاده فرزند امام موسی کاظم و برادر امام رضا است و یکی از زیارتگاه های مهم استان ایلام محسوب می شود که در زبان محلی به پیرمحمد معروف است، مردم اعتقاد خاصی به ایشان دارند.

آثار و یادمان دفاع مقدس :استان ایلام زخم های زیادی از جنگ تحمیلی بر خود دارد که هر نقطه از آن شاهد دفاع جانانهٔ مردان و زنان ایلامی از خاک میهن عزیزمان است. و به عنوان یادمان دفاع مقدس، هر ساله در قالب کاروان های راهیان نور به خصوص در فصل بهار مورد توجه گردشگران است.
منطقهٔ شرهانی سرزمین عملیات محرم است که هم اینک به عنوان یکی از یادمان های زیبای دفاع مقدس می باشد که فاصله آن تا شهر دهلران ۶۰ کیلومتر است. تپه های ایثار قلاویزان، کله قندی و خاکریزها و سنگرهای دفاعی در جوار شهر مهران جزء مکان های با ارزش دفاعی است که برای گردشگران جذاب است. در محل ورودی مهران ابنیه های به جای مانده از تخریب و اشغال عراق به صورت مکانی حفاظت شده و توریستی در کنار مسجد و میدان شهدا، به صورت پارک لاله قرار دارد و بر روی تپه شنی سکوهای دفاعی با سلاح های نظامی به عنوان موزهٔ دفاعی مهران نمایش داده شده است.

روستاهای هدف گردشگری
روستاهای هدف گردشگری استان ایلام شامل روستای کلم بدره، سراب کلان، زنجیرهٔ علیا و تنگ قیر در شیروان و چرداول، پشت قلعهٔ آبدانان، حیدر آباد میشخاص می باشند.
۱ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری بانکول شمال استان 25 کیلومتری شهر ایلام
۲ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری سد چم گردلان شهرستان ملکشاهی
۳ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری هویانان ایلام
۴ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری ششدار ایلام
۵ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری صالح آباد مهران
۶ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری میمک مهران
۷ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری سرابله شمال استان 2 کیلومتری شهر سرابله
۸ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری کوران بزان شیروان چرداول
۹ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری دهلران ۳ کیلومتری شهر دهلران
۱۰ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری مله پنجاب دره شهر
۱۱ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری کرخه آبدانان آبدانان
۱۲ منطقهٔ نمونهٔ گردشگری دربند و سراب دره شهر دره شهر