• تهیه و تنظیم و اجرای برنامه­ های پژوهشی پیرامون آثار باقیمانده از گذشتگان.
• بررسی و شناسایی محوطه ­ها، تپه ها، بناها و مجموعه­ های تاریخی و تهیه فهرست جامع از آن ها و نقشه باستان­ شناسی کشور.
• انجام پژوهش ­های باستان­شناسی و کاوش ­های علمی.
• بررسی­ های مردم نگاری، پژوهش­ های مردم شناسی، انسان شناسی، زیستی و شناخت فرهنگ بومی مناطق مختلف کشور.
• پژوهش در زمینه هنرهای سنتی و فراهم آوردن امکانات لازم جهت حفظ، احیاء و رشد آن ها.
• ثبت آثار ارزشمند منقول و غیر منقول فرهنگی- تاریخی کشور در فهرست آثار ملی و فهرست ­های ذیربط.
• انجام انحصاری کلیه امور حقوقی مربوط به میراث فرهنگی و طرح دعاوی کیفری علیه متخلفین از قوانین ناظر به میراث فرهنگی کشور بعنوان مدعی یا حسب مورد شاکی خصوصی.
• اقدامات لازم جهت شناسایی و استرداد اموال فرهنگی ایران در سطح ملی و بین­ المللی از طریق مراجع ذیربط.
• شناسایی و در اختیار گرفتن کلیه اموالی که دارای ارزش­ های فرهنگی- تاریخی بوده و جزء میراث فرهنگی محسوب می­گردد و توسط دستگاه های مسئول ضبط شده است.
• تبصره : کلیه دادگاه های گمرکات، نیروهای انتظامی و دستگاه های دولتی نظیر آنها که بنحوی نسبت به ضبط اموال اقدام می­ نمایند موظف به در اختیار قرار دادن اموالی که دارای ارزش فرهنگی- تاریخی می­باشد به سازمان میراث فرهنگی هستند.
• تهیه و اجرای طرح های لازم به منظور حراست، حفاظت، تعمیر، مرمت و احیاء آثار، بناها و مجموعه های با ارزش فرهنگی- تاریخی.
• اظهار نظر در کلیه طرح های عمرانی جامع و تفصیلی در رابطه با مناطق فرهنگی و تاریخی و موافقت نهایی درباره محوطه ها و بافتها و اماکن فرهنگی- تاریخی ارزشمند در موارد مذکور و جلوگیری از هرگونه تخریب آن ها.
• تعیین حریم بناها، مجموعه­ ها، محوطه ­ها و تپه ­های تاریخی ثبت شده و ضوابط خاص معماری و طراحی داخل حریم
• معرفی آثار با ارزش فرهنگی- تاریخی از طریق موزه ­ها و نمایشگاه­ ها و نظایر آن.
• ایجاد و توسعه و اداره موزه ها در سطح کشور.
• ایجاد مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی کشور (نظیر مجموعه گزارش های علمی، نقشه­ ها و عکس­ های بناها و …) جهت ارائه خدمات علمی و تحقیقاتی در این زمینه.
• معرفی و شناسایی ارزشهای میراث فرهنگی در سطح ملی و بین المللی بوسیله چاپ و نشر مجموعه مطالعات و تحقیقات انجام یافته و استفاده از وسائل سمعی و بصری و ارتباط جمعی.
• تنظیم، تدوین و انتشار دائره المعارف آثار و ابنیه تاریخی ایران.
• توسعه فعالیتهای تحقیقاتی در زمینه های مختلف میراث فرهنگی و تشویق محققان، هنرمندان و استاد کاران.
• تنظیم و اجرای برنامه های آموزشی جهت آماده سازی نیروهای کارآمد در زمینه های مربوط به میراث فرهنگی با هماهنگی دستگاههای ذیربط.
• تشویق مردم به مشارکت در فعالیت های مربوط به شناسایی، حفظ و احیاء میراث فرهنگی و نظارت بر آن.
• ایجاد و گسترش انجمن های میراث فرهنگی در سطح کشور.
• تبصره :نحوه ایجاد و حدود و وظایف و اختیارات این انجمن ها را شورای سازمان تعیین خواهد کرد.
• برقراری ارتباطات و مبادلات علمی و فرهنگی با موسسات و نهادهای ذیربط در سطح ملی و بین المللی بالاخص کشورهای اسلامی و منطقه و برگزاری کنگره ها و سمینارهای دوره ه­ای لازم.
• همکاری با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه امور ایرانگردی و جهانگردی.
• ارائه خدمات مشاوره­ای، تحقیقاتی، فنی و آموزشی، فروش تولیدات فرهنگی دریافت ورودیه بناها، محوطه ­ها، موزه­ ها و نمایشگاه­ ها و قبول هدایا و کمکها و نظایر آن.

• تنظیم راهبردها، سیاست‌ها، خط مشی‌ها، ضوابط و برنامه‌های کلان در جهت توسعه کمی و بهبود کیفی صنایع‌دستی کشور و پیگیری جهت برقراری حمایت‌های لازم در چارچوب سیاست‌های صنعتی کشور با هماهنگی مراجع ذی‌صلاح.
• اعمال نظارت و حمایت‌های لازم در جهت بهبود کیفی محصولات صنایع‌دستی به ویژه در حوزه صادرات.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت در امر تدوین استانداردها و صدور گواهینامه‌های درجه کیفیت صنایع‌دستی تولیدی با همکاری مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران.
• ارائه راهنمایی‌های لازم برای سرمایه گذاری ، تولید و بازاریابی صنایع دستی از طرق مختلف.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت بر وضعیت کارگاه های تولیدی و آموزشی صنایع دستی.
• پشتیبانی از هنرمندان و صنعتگران و همکاری با مراجع ذی‌ربط برای اعطای درجه هنری به هنرمندان صنایع‌دستی کشور در چارچوب قوانین و مقررات مربوط.
• هماهنگی و برنامه‌ریزی در مورد مالکیت‌های معنوی و فکری صنایع‌دستی ایران( آثار و هنرمندان) در داخل و خارج از کشور با همکاری مراجع ذی صلاح.
• هماهنگی و برنامه‌ریزی در جهت استفاده از فناوری‌های جدید برای ارتقای کیفیت و توسعه کمی صنایع‌دستی کشور.
• طراحی نظام جامع آموزش و تربیت نیروی انسانی موردنیاز صنایع‌دستی با بهره‌مندی از فناوری‌های نوین و هماهنگی و برنامه‌ریزی جهت ارتقای دانش و مهارت صنعتگران و هنرمندان و ایجاد هماهنگی لازم بین آن‌ها به منظور افزایش اثربخشی این خدمات.
• برپایی المپیادهای تخصصی صنایع‌دستی.
• فراهم آوردن بستر لازم به منظور ایجاد ارتباط مؤثر میان دانشگاه‌ها و مراکز علمی – تحقیقاتی کشور با تولیدکنندگان صنایع‌دستی.
• سازماندهی نظام اطلاع‌رسانی در زمینه صنایع‌دستی.
• همکاری با دستگاه های ذی‌ربط به منظور تدوین سرفصل دروس هنرستان‌ها، آموزشکده ها و دانشکده‌های صنایع دستی.
• هماهنگی و برنامه‌ریزی جهت تأسیس نهادهای غیردولتی برای کاهش تصدی دولت و ساماندهی فعالیت صنایع‌دستی در چارچوب قوانین و مقررات مربوط.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت در ترویج صنایع‌دستی در جامعه ایرانی و ایجاد تحول در طرح ها و تولید و عرضه محصولات با حفظ اصالت ملی و توسعه موارد مصرف آن ها به ویژه در معماری و شهرسازی با هماهنگی مراجع ذی‌ربط.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت در جهت برگزاری نمایشگاه‌های ملی و منطقه‌ای و بین‌المللی صنایع‌دستی در داخل و خارج از کشور توسط بخش خصوصی.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت در امر شناساندن تاریخ، ارزش ها، نمونه مصنوعات دستی، صنعت‌گران، هنرمندان صنایع‌دستی و صادرکنندگان صنایع‌دستی کشور در سطح ملی و بین‌المللی به روش های سمعی و بصری، چاپ، نشر، ارتباطات جمعی و مطبوعات.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت بر امر تأسیس شرکت‌های نمایشگاهی تخصصی صنایع‌دستی توسط تعاونی‌‌های بخش خصوصی.
• مشارکت در همایش‌ها، سمینارهای ملی و جشنواره‌های صنایع‌دستی با هماهنگی مراجع ذی‌صلاح.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت در امر معرفی صنایع‌دستی برگزیده کشور در مراکز عمومی از طرق مناسب تبلیغی و ترویجی.
• هماهنگی و برنامه‌ریزی در جهت راه‌اندازی مراکز فروش کتب و نشریات صنایع‌دستی از طریق تجهیز بخش تعاون و اشخاص حقیقی.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت بر شناسایی و گردآوری آثار با ارزش و برگزیده صنایع‌دستی دوران معاصر و نمایش آن ها توسط دستگاه های ذی‌ربط.
• مطالعه و پیشنهاد تدوین استانداردهاهی لازم برای مواد اولیه و روش‌های تولید صنایع‌دستی با هماهنگی مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران.
• تحقیق و بررسی مستمر درباره وضعیت صنایع‌دستی و جمع‌آوری آمار و اطلاعات لازم از وضعیت صنایع‌دستی ایران و جهان به منظور ارتقای جایگاه صنایع‌دستی ایران.
• پژوهش در زمینه‌های تاریخی و معاصر صنایع‌دستی ایران و جهان.
• مطالعه و برنامه‌ریزی به منظور ارتقای موقعیت ایران در نظام بازار صنایع‌دستی جهان در جهت رونق و افزایش صادرات.
• برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت جهت بهره‌گیری از سیستم های پیشرفته بازرگانی به منظور توسعه بازار فروش صنایع‌دستی ایران در کشورهای هدف توسط بخش غیردولتی.
• هماهنگی و برنامه‌ریزی جهت ایجاد بازارچه‌های صنایع‌دستی توسط مردم و بخش غیردولتی به منظور توسعه بازارهای داخل با استفاده از روش‌های اصلاح الگوی مصرف.
• همکاری با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به منظور گسترش فرهنگ گردشگری و ایجاد بازار مناسب برای محصولات صنایع‌دستی.
• عضویت و حضور مؤثر در سازمان ها و مجامع بین المللی مرتبط و نمایندگی دولت جمهوری اسلامی ایران در این مجامع با هماهنگی مراجع ذی‌ربط.
• تشویق صنعتگران و بازرگانان صنایع دستی به منظور حضور در بازارهای جهانی و مجامع بین المللی.
• انجام مطالعات لازم درخصوص چگونگی گسترش حضور مؤثر در بازارهای جهانی به منظور افزایش سهم ایران در این بازارها.
• همکاری جهت برقراری ارتباطات و مبادلات علمی، فرهنگی و فنی با مراکز ذی‌ربط در عرصه بین‌المللی.
• همکاری با دستگاه‌های فعال در روابط بین‌الملل جهت توسعه و رشد صنیع‌دستی کشور با هماهنگی مراجع ذی‌ربط.

• شناساندن کشور جمهوری اسلامی ایران و آشنا ساختن مردم کشور و سایر ملل با خصوصیات فرهنگی، سنتی و آثار تاریخی و تمدن ایران و جهان به منظور ایجاد تفاهم بین ملت­ ها.
• بررسی مستمر اقلیمی و فرهنگی و مطالعه و تحقیق درباره جاذبه­ های سیاحتی و زیارتی کشور و ارائه برنامه­ های لازم برای معرفی جاذبه ­ها به منظور بهره­برداری از آن ها.
• ایجاد ارتباط با سازمان­ها و مراکز داخلی و بین­ المللی جهانگردی در جهت انجام همکاری­های متقابل و گردآوری و مبادله اطلاعات ایرانگردی و جهانگردی و شرکت در نمایشگاه ­های بین­ المللی جهانگردی حسب ضرورت.
• بررسی، تهیه طرح و کوشش در اجرای طرح ­های مناسب برای جذب و دیدار جهانگردان از ایران و ایجاد تسهیلات لازم برای برگزاری گشت­ های ارزان جهت گروه­های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران.
• بالا بردن سطح ارائه خدمات جهانگردی از راه­های مقتضی از جمله اجرای برنامه­ های آموزشی لازم در زمینه­ های مختلف و شناخت منابع انسانی فعال و بالقوه در این صنعت برای ایجاد زمینه­ های اشتغال سالم.
• افزایش سطح ارائه تسهیلات و کیفیت و کمیت تاسیسات صنعت جهانگردی از طریق ایجاد تسهیلات لازم در زمینه و ساختن واحدهای اقامتی و پذیرایی و تاسیسات مردمی جهانگردی و ایرانگردی و دیگر موارد لازم.
• ترغیب مردم ایران به استفاده بیشتر از ایام و ساعات فراغت و مشاهده جاذبه­ های سیاحتی و زیارتی کشور.
• ایجاد تسهیلات لازم در امر سیاحت در کشور و نیز ایجاد هماهنگی در این زمینه و فراهم آوردن امکانات لازم در مرزهای ورودی کشور.
• افزایش سطح خدمات و صنایع وابسته به امر سیر و سیاحت از طریق تشویق به سرمایه ­گذاری در احداث تاسیسات ضروری اقامتی و پذیرایی، خصوصا بین راهی به منظور رفاه هرچه بیشتر جهانگردان داخلی و خارجی.
• کمک به افزایش سطح درآمد عمومی و ارزی کشور از طریق بازاریابی و گسترش مبادلات مسافرتی و سیاحتی سالم در داخل و خارج از کشور.
• نظارت بر عملکرد واحدهای مختلف فعال در زمینه صنعت ایرانگردی و جهانگردی و مدیران و مسوولان ذی­ربط با بهره­ گیری از هماهنگی و همکاری کانون ها و مجامع غیردولتی این صنعت.
• ایجاد هماهنگی و برنامه­ ریزی در فعالیت ­های سیاحتی و زیارتی کشور از طریق: ۱- بررسی و تهیه سیاست­ های کلی مربوط به صنعت جهانگردی بر مبنای سیاست­ های عمومی کشوری و با در نظر داشتن ظرفیت ­های بالقوه قطب­ها و مراکز توسعه پذیر و نیز تعیین اولویت­ ها در این امر.
  ۲- تدوین خط مشی­ های اجرایی انجام فعالیت­ های توسعه و گسترش مراکز خدماتی و رفاهی مربوط به ایرانگردی.
  ۳- تعیین اولویت در زمینه چگونگی فعالیت­ های ارتباطی و تبلیغاتی صنعت ایرانگردی و جهانگردی.
  ۴- بررسی ضرورت عضویت و ارتباط با سازمان­ های بین­ المللی جهانگردی و عقد قرارداد، توافقنامه و ایجاد ارتباط برای استفاده از خدمات، اطلاعات و تجربیات آنها و مبادله اطلاعات جهانگردی در چارچوب قوانین و مقررات عمومی کشور.
  ۵- تهیه آیین نامه ­ها و نظامنامه­ ها و مقررات پیشنهادی و صدور مجوزهای لازم برای تحقق سیاست­ های هدایتی، حماتی و نظارتی صنعت ایرانگردی و جهانگردی.
• اقدام به صدور مجوزهای لازم (تاسیس، توسعه و انحلال) و نظارت بر فعالیت­ ها در موارد زیر و نیز هر نوع صدور مجوز دیگری که حسب قوانین و مقررات بر عهده سازمان قرار گیرد.
• تاسیس آژانس­ های مسافرتی و سیاحتی، احداث هتل­ ها و مهمانسراها و سایر مجتمع­ های خدماتی و رفاهی بین راهی و نمایشگاه ­ها.
• انجام وظایف دبیرخانه شورای عالی ایرانگردی و جهانگردی

تبصره:سازمان موظف است تا پایان برنامه دوم توسعه وفق مفاد تبصره ۴۱ قانون برنامه دوم توسعه و در راستای کاهش حجم تصدی وظایف دولت نسبت به واگذاری امور تصدی سازمان به بخش غیر دولتی اقدام نماید.